De Zondvloed - Jeroen Brouwers

Een onwaarschijnlijke roman, die soms lijkt op een dollemansrit door heden, verleden en toekomst, en waarin Brouwers genadeloos afrekent met zichzelf en zijn omgeving, van Borneo naar kostscholen vol religieuze terreur, naar een pijnlijk kapotspringend huwelijk, naar een onverantwoord vochtig hol waar hij zwelgend met demonen en drankduivels vecht.

Geschreven in een meesterlijk, vanzelfsprekend proza, maar – en dat is het echte mirakel van dit boek – wat opbouw en symboliek betreft zo rijk en complex dat je hoofd ervan begint te tollen. Dat kunnen wel meer schrijvers, maar het wonder van Brouwers is dat hij dit hier bijna 800 bladzijden volhoudt op een manier die niet verwarrend of hermetisch is.

Dit boek is een soort van literair instrument, waarbij de verschillende delen en symbolen van het verhaal met snaren zijn verbonden met andere delen, en die snaren blijven tot het einde strak gespannen, want beroerd door een onnavolgbare maestro.

Van 1981 tot 1988 zou Brouwers aan dit meesterwerk geschreven hebben (met de hand, zo hoorde ik hem ooit verklaren tijdens een interview), maar in die periode verschenen (volgens zijn bibliografie op Wikipedia) nog 16 andere werken van zijn hand.

Deftig.

En ondanks de leeftijd komt dit ook nergens gedateerd over. Tenminste, aan de taal merk je niet dat het in de jaren 1980 werd geschreven. Ter vergelijking: ik las net de eerste 20 pagina's van Het Gevaar van Jos Vandeloo, en akkoord, dat is een boek uit 1976, maar Brouwers en Vandeloo contrasteren is bijna oneerlijk. Het kan zijn dat de kracht van die laatste eerder in de ideeën zit, maar stilistisch staat dit voor mij ettelijke treden lager.

Anyway, terug naar De Zondvloed: de taal is allesbehalve ontbeend, allesbehalve sober, maar komt nooit gekunsteld over. Dat doen ook de psycho-socio-eco-antropo-en-andere-logische bespiegelingen trouwens nooit, hoewel ze je vaak als lezer naar adem doen happen door hun inhoud.

Dit is een complex literair wandtapijt dat geweven wordt, en waarbij je als lezer IN de naald zit die op en over thema's, locaties, symbolen, beelden, personen, emoties en voorwerpen raast. En hoewel dit fijne taalkundige weefwerk uitzonderlijk grote literatuur is, gaat het hier niet echt over maatschappijkritiek (hoewel dat ook kan, zoals bij Houellebecq of Franzen of McEwan en wellicht talloze andere grote auteurs die ik nog niet heb gelezen).

In grote omtrekkende bewegingen cirkelt Brouwers eerder de hele tijd om zichzelf heen. Dit boek gaat om de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie, weliswaar gelardeerd met bespiegelingen over tijd, ruimte, heden, verleden, herinneren, voorspellen en andere filosofieën.

De structuur en thematiek van dit boek analyseren op een academische manier zou een waanzinnig werk zijn, aangezien er constant gesprongen wordt tussen momenten in de tijd, tussen locaties en tussen thema's en symbolen, vaak zelfs binnen paragrafen of zelfs zinnen. Deze symboliek van een hogere orde helemaal analyseren zou ze een stuk kapotmaken, dit bladerdeeg van betekenissen consumeer je als lezer best in zijn geheel.

Eén citaat als voorbeeld:

"Bovendien ben ik aan mijn herinneringen steeds nieuwe, andere, blijven toevoegen, waarvan ik ten slotte niet meer weet of ze nog wel betrekking hebben op mijn ontmoeting met Nachtschade en op ons verblijf in dat huis bij de zee. Wat ik zoal schrijf is verworden tot een woekering van teksten boven op teksten, teksten vervlochten en verkluwd met andere teksten. Een zondvloed van associaties, reminiscenties, beschrijvingen en voorstellingen, allemaal in relatie tot de gekte die mij heeft bevangen: mijn verliefdheid die ik niet kan uitspreken tegen degene die haar geldt, tenzij in onwerkelijke zin, in de vorm van geschreven woorden. Alsof ik hoop dat het voorwerp van mijn liefde mijn monstrum van een boek ooit zal leven en daarna overtuigd zal zijn van mijn hartstocht voor haar, vertederd en gevleid om hoe ik door haar werd bezield."

Ik heb mij laten overspoelen door deze vloedgolf en zal dit niet licht vergeten.