Het is momenteel 19 december 2023. De situatie in Israël is 74 dagen bezig. Een zaak waarbij religie een aanzienlijke rol speelt. Moslims en Joden. Moslims tegen Joden, en protesten overal ter wereld. Voor Palestina, tegen Israël. Tegen antisemitisme ook. Joden die niet meer met zichtbare religieuze symbolen de straat op durven. Palestijnen en hun sympatisanten die het hebben over genocide.
'From the river to the sea', wordt er blijkbaar vaak geroepen, ook door mensen die amper de betekenis van die woorden lijken te vatten.
Er zijn mensen zoals Bill Maher, die daar een uitgesproken mening over heeft, en wellicht wat kort door de bocht gaat, maar toch een aantal keer de vinger op de wonde legt (vooral dan over de manier waarop er in de VS op de situatie gereageerd wordt):
Of Sam Harris, een haarscherp denker die volgens mij vrij goed het kaf van het intellectuele koren kan scheiden. Hij bracht niet lang na de moord- en verkrachtingsraid van Hamas in Israël de podcast THE BRIGHT LINE BETWEEN GOOD AND EVIL uit. De hele podcast kan u online lezen, maar in het kader van deze uitgebreide boekbespreking een citaat:
There have been nearly 50,000 acts of Islamic terrorism in the last 40 years—and the French group that maintains a database of these attacks [https://www.fondapol.org/en/study/islamist-terrorist-attacks-in-the-world-1979-2021/] considers that to be an undercount. Ninety percent of them have occurred in Muslim countries. Most have nothing to do with Israel or the Jews. There have been 82 attacks in France and over 2000 in Pakistan during this period. You want France to be more like Pakistan? You just need more jihadists. You just need more people susceptible to becoming jihadists, which is a transformation that can happen very quickly—just as quickly as new beliefs can take root in a person’s mind. You just need a wider Muslim community that doesn’t condemn jihadism, but tacitly admits that the theology that inspires it will be true and perfect until the end of the world. You just need millions of people who will protest Israel for defending itself, or call for the deaths of cartoonists for depicting the prophet Muhammad, and yet not make a peep about the jihadist atrocities that occur daily, all over the world, in the name of their religion.
Is dit polariserende haatzaaierij, het droog vermelden van feiten, of islamofobie (volgens sommigen (Christopher Hitchens?) '“a word created by fascists, used by cowards, to manipulate morons.")
Of moeten we naar Ezra Klein luisteren: Joods links, die in zijn open gesprekken met beide kanten soms tussen hamer en aambeeld lijkt te belanden:
Uiteraard is dit spanningsveld een onoplosbaar probleem, en uiteraard hebben alle betrokken partijen boter op het hoofd:
'De Palestijnen met Hamas op kop hebben elke mogelijkheid tot onderhandelde vrede zelf de kop ingedrukt door telkens opnieuw zelfmoordaanslagen te plegen!'
'De (extreem-)rechtse Joodse politici, met hun perfide nederzettingenpolitiek en segregatiemaatregelen en het creëren van de grootste gevangenis ter wereld zijn de enige schuldigen!'
'Wablief! De Hamasleiders hebben jarenlang zichzelf verrijkt op de kap van de eigen bevolking, en er zijn al superlang geen verkiezingen meer geweest!'
'Israël is bezig met een genocide tegen de Palestijnen!'
Het definitieve verslag van wat er op 6 oktober 2023 gebeurde zal wellicht nog lang op zich laten wachten, maar een aantal beschrijvingen laten weinig aan de verbeelding over:
"She was alive," the witness says. "She was bleeding from her back." She goes on to detail how the men cut off parts of the victim's body during the assault. "They sliced her breast and threw it on the street," she says. "They were playing with it." The victim was passed to another man in uniform, she continues. "He penetrated her, and shot her in the head before he finished. He didn't even pick up his pants; he shoots and ejaculates." One man we spoke to from the festival site said he heard the "noises and screams of people being murdered, raped, decapitated". To our question about how he could be sure - without seeing it - that the screams he heard indicated sexual assault rather than other kinds of violence, he said he believed while listening at the time that it could only have been rape. A statement he made through a support organisation describes it as "inhuman". "Some women were raped before they were dead, some raped while injured, and some were already dead when the terrorists raped their lifeless bodies," his statement says. "I desperately wanted to help, but there was nothing I could do."
Deze getuigenissen worden blijkbaar gecontesteerd, hoewel er door Hamas genomen beelden van dergelijke taferelen zouden circuleren. Hopelijk heeft de BBC haar werk goed gedaan wanneer ze dit publiceren.
En hopelijk heeft de vertaler van dit telefoongesprek van een Hamas-massamoordenaar met zijn ouders zijn of haar werk ook goed gedaan:
“Hi dad, I’m talking to you from Mefalsim. Open my WhatsApp now and you’ll see all those killed. Look how many I killed with my own hands. Your son killed Jews,” according to the transcript. “Dad, I’m talking to you from a Jewish woman’s phone. I killed her and her husband. I killed 10 with my own hands. Dad, 10 with my own hands. Dad open WhatsApp and see how many I killed.” “Oh my son, God bless you,” a woman’s voice responded. “Come back, come back,” a man told the caller. “What do you mean come back?” the caller said. “There is no going back. It’s either death or victory.”
Het is uiteraard perfect mogelijk om bovenstaande gruwel gruwelijk te vinden, en onbegrijpelijk, en hallucinant en nog heel veel meer, en tegelijk kritisch te staan, en afwijzend, tegenover de manier waarop het Israëlisch leger de zaken in Gaza aanpakt. Dit is gelukkig hoe veel mensen naar deze zaak kijken, en blijkbaar ook de schrijver van het boek waarvan de bespreking ervan (?) alras starten zal.
De ondertitel lijkt alleszins al een stap in de goede richting:
Hoe ik als moslim voor nieuwe tijden ga: rationeel, Europees, en verzoenend.
De reden dat ik dit een stap in de goede richting vind, is dat ik nogal een fan ben van democratie, wetenschap, rationalisme, pluralisme, scheiding tussen kerk en staat, verdraagzaamheid, vrijheid van religie, beschermen van de rechten van minderheden, gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen, appreciatie van alcoholhoudende dranken zoals wijn, allé, zo'n beetje de basis van onze samenleving en de rechten van de mens en zo, en niet zo'n fan ben van sectarisme, fundamentalisme, steniging, doodstraf voor het atheïsme en overspel, totale verwevenheid van religie en staat, en zo.
Het boek begint zo (geschreven voor 6 oktober 2023):
"Is dit nu de islam?", vragen mensen. Die terroristen die onschuldigen doden, zogezegd in naam van hun geloof, gesterkt door een letterlijke en ongenuanceerde lezing van bepaalde verzen uit de Koran: zijn zij de islam? Zijn het de sjiieten van het Assad-regime en Iran, of de soennieten van Saudi-Arabië en de Syrische 'rebellen'? Of zijn het de miljoenen moslims die in vrede met elkaar en met andersgelovigen of niet-gelovigen (willen) leven? Hoe moet je de Koran nu lezen of interpreteren? Wie heeft de waarheid in pacht, wie moeten we geloven? Is de islam hardvochtig en onverzoenbaar met de Westerse waarden, of kunnen Westen en Oosten elkaar vinden in veel gemeenschap- pelijke waarden? Wat is nu de islam?
Meteen met de deur in huis dus. Benhaddou is een Gents imam die bruggen probeert te slaan tussen gemeenschappen, en die duidelijk als doel heeft het aanvaardbaar maken van een islam die fundamentalisme afzweert, en moslims 'losweekt' (of is dat pejoratief?) van een letterlijke, en blijkbaar vaak door petrodollars ondersteunde, geïmporteerde, fundamentalistische, extremistische, wahabistische of salafistische interpretatie van wat er in de Koran geschreven staat.
Even terzijde: de bijbel is in exact hetzelfde bedje ziek als de koran, wat betreft de omgang met ongelovigen. Zo lezen we in Deuteronomium:
Nee, ombrengen!, ombrengen zul je hem, jouw hand zal het eerste op hem wezen om hem te doden; en de hand van heel de gemeente daarná. Bekogelen zul je hem met stenen tot hij dood is; omdat hij heeft getracht je weg te drijven van de Ene, je God, die je heeft uitgeleid uit het land van Egypte, uit het dienaarshuis.
Wat me handig lijkt is dat - wat er ook letterlijk geschreven staat in eender welk heilig boek - dit soort zaken niet meer letterlijk als instructies voor een gezellige woensdagnamiddag worden geïnterpreteerd.
Terug naar het boek:
De situatie in onze contreien is verweven met de manier waarop de 'gastarbeiders' naar hier zijn gehaald: niet met een uitgekiend migratie- en integratieplan achter de hand, maar vanuit de optiek dat ze uiteindelijk weer zouden vertrekken. Zo zagen velen dit blijkbaar zelf ook.
Khalid bleek zelf in de wieg gelegd voor religieuze studies, kende op jonge leeftijd blijkbaar de koran al uit het hoofd, en schrijft daarover, in een kritische terugblik:
In plaats van jongeren uit te nodigen om maatschappijkritisch te zijn, herkauwde ik eeuwenoude teksten, zonder daar een vertaalslag aan te geven naar de realiteit vandaag. Naïef als ik was, dacht ik jongeren daarmee een dienst te bewijzen. Tussen wat ik vertelde en de samenleving op zich, begon een kloof te gapen. Het applaus dat ik kreeg omdat ik teksten uit de Koran uit mijn hoofd kon citeren, raakte me niet meer. Ik leek alleen maar een Korangeleerde, maar hanteerde holle slogans, iets wat vandaag nog altijd gebeurt in bepaalde moskeeën. Ik deed een stap achteruit en ging niet meer in op de uitnodigingen die ik kreeg. Mijn taak lag elders: in het begrijpen van de mechanismen en de structuur van de Europese cultuur, om daar de waarden van de islam aan te kunnen koppelen. En in het ontdekken van de eeuwenoude verhoudingen tussen het Westen en het Midden-Oosten, zodat ik bruggen kon slaan tussen beide werelden.
En verder:
Zo kwam ik tot het besluit dat wij, mijn generatie die in het Westen is opgegroeid en een migratieachtergrond heeft, voor een verpletterende uitdaging staat. De uitdaging om die twee beschavingen, waar al zoveel inkt over gevloeid is, met elkaar te verzoenen. Want alles wat er verkeerd gaat, is in mijn ogen te reduceren tot het feit dat we denken dat we verschillend zijn en dat we te veel focussen op die verschillen. Wie de westerse agenda dient, zet vandaag het Midden-Oosten buitenspel. Wie de oosterse agenda dient, doet het omgekeerde. Ik wil afstand nemen van de doemscenario's die geloven dat beide werelden haaks op elkaar staan. Die twee werelden maken mij tot wie ik ben vandaag. Ik kan geen keuze maken tussen het Westen en het Oosten. Voor beiden koester ik liefde. Het ene weerspiegelt mijn toekomst, het andere mijn afkomst.
Hij heeft het ook over zijn collega-imams:
Maar imams zijn verlamd: ze vrezen ervoor om ofwel weggezet te worden als radicaal ofwel uitgespuwd te worden door hun eigen aanhang. Vaak creëert het medium waarin ze worden opgevoerd een duidelijk kader waarvan de contouren zijn geschetst en waar ze niet mogen buiten komen, omdat ze anders kunnen worden geculpabiliseerd. Zo wordt het wel heel moeilijk om de juiste figuren op te sporen en de kans te geven om hun verhaal te doen en mee het debat te kunnen voeren en voeden.
Benhaddou verwijst naar het feit dat het blijkbaar om allerlei juridische redenen moeilijk is voor de overheid om te verplichten dat imams goed Nederlands kunnen. Ik hoor al vele klompen breken, maar het lijkt zo'n laaghangend fruit voor alle betrokkenen om goodwill te creëren door ervoor te zorgen dat imams in Vlaanderen de in onze contreien gebruikelijke voertaal machtig zijn, en dat lijkt dan voornamelijk het Nederlands te zijn.
Dat Saoedi-Arabië (blijkbaar dankzij Koning Boudewijn) sinds de jaren '70 haar extreem fundamentalistische visie op de islam massaal heeft kunnen promoten in de Grote Moskee in Brussel, is dan ook te gek voor woorden. Zie ook deze Pano.
Benhaddou zet zich af tegen negatieve stereotypering, maar schuwt de terechte kritiek op de Vlaamse moslims niet:
Door de angstpsychose die er heerst tegenover alles wat van ver of dichtbij met de islam te maken heeft, blijft een moslim die op een bescheiden maar ingetogen en overtuigde manier met zijn religie bezig is, afzijdig van de samenleving. Voor mij ben je pas een volwaardige burger als je actief bent in die samenleving, als je deel uitmaakt van die samenleving, als je invloed hebt op die samenleving maar als je ook beïnvloed wordt door die samenleving. Dat kan via de politiek, via sport, via vrijwilligerswerk, via allerlei vormen van engagement, waarin vooral contacten worden gelegd met de ander, met de andere cultuur. Nog erger is het als jongeren afstand nemen van hun religie onder invloed en druk van wat de maatschappij denkt over de islam.
Dit roept bij mij de bedenking op: kan een botsing of kritische confrontatie met de omgeving niet ook leiden tot een (even aanvaardbare) bewust loslaten van het geloof.
Naar ik meen begrepen te hebben ligt de casus van de geloofsafval nogal moeilijk in menig moslimgemeenschap, het is wellicht een kip en ei-verhaal, waarbij er wellicht een groep is die er weinig affiniteit mee heeft, maar er door groepsdruk niet mee naar buiten komt, waardoor er geen voorbeelden zijn die dit faciliteren.
Over dit fenomeen kan je wellicht een duizendtal doctoraten schrijven, maar zowel academische onderzoeken als persoonlijke verhalen illustreren dat dit net iets gevoeliger ligt dan Bram Peeters die tegen zijn grootmoeder zegt dat haar eerste kleinkind niet gedoopt zal worden.
Benhaddou gaat hier niet op in, maar blijft hameren op de mogelijkheid om de islam te verzoenen met de grondslagen van de Europese cultuur en samenleving:
Daarom is voor mij doordachte en bewuste integratie de beste uitweg. Vanuit dit idee zal de moslimgemeenschap moeten beseffen dat Europa zich bereid zal tonen te luisteren wanneer men de taal spreekt die Europa begrijpt. Niet alleen letterlijk, want taal is een middel tot integratie en dialoog, maar ook figuurlijk door de mechanismen te respecteren die in Europa gelden. Mechanismen die te maken hebben met de staatsstructuur, de debatcultuur, de politieke structuren, de sociale structuren, met de organisatie van de samenleving. Dan kunnen moslims hun eigen verhaal vanuit hun eigen mindset vertellen. Europa laat toe dat iedereen inspiratie kan halen uit z'n eigen denkkader, als het binnen die bestaande structuren gebeurt, maar dan moet het onderwijs die mechanismen aan iedereen meegeven om zich daaraan te kunnen verhouden. De input van de islam, maar ook van andere levensbeschouwingen, om te gaan naar een gemeenschappelijke basis om de samenleving van morgen op te bouwen, kan een meerwaarde zijn.
Tijdens het hele boek vroeg ik me af in welke mate zijn boodschap aanslaat bij zijn doelgroep, wetende dat fundamentalistische propaganda, ondersteund door miljarden petrodollars uit Saoedi-Arabië en andere oliestaten, een vruchtbare voedingsbodem vindt bij gefrustreerde jonge moslims die tussen schip en wal zijn gevallen.
Als we de cijfers van de Syriëstrijders erbij nemen lijkt dit alleszins een druppel op een hete plaat te zijn, aangezien onze contreien bijzonder slecht bleken te scoren. Volgens Wikipedia:
As an ICCT report from April 2016 shows, Belgium has the highest per-capita foreign fighter contingent. The estimated number is between 420 and 516 individuals.
Maar Benhaddou blijft hoopvol:
Het verhaal van de rationele islam, met aandacht voor de rol die de globalisering daarin gespeeld heeft, vandaag speelt en ook in de toekomst nog zal spelen, probeer ik te vertalen naar moslimjongeren, met wie ik via scholen en moskeeën in contact kom. Het verhaal om tot een dialoog te komen kan ik perfect op een laagdrempelige manier vanuit de islam onderschrijven. Ik vertel over de islamitische geschiedenis, neem de Koran erbij en geef voorbeelden van verzen die uitnodigen om met elkaar te praten, om elkaar te leren kennen en om niet aan de zijlijn te blijven staan. Moslimjongeren mogen niet passief blijven en moeten inzetten op kennis, want dat blijft een pijnpunt voor jonge moslims en zelfs voor de hele islamitische wereld. Als ze zich willen bevrijden van het juk van de sociale uitsluiting, hebben ze zelf ook een sleutel in handen als ze kiezen voor een degelijke opleiding, die hen een betere plaats in de samenleving kan geven.
Het betoog van deze imam lijkt een cruciale schakel in de 'verlichting' die de islam in Vlaanderen/België/Europa nodig heeft. Benhaddou houdt niet van dat woord, omdat het verwijst naar een lang uitgesponnen evolutie uit de Europese geschiedenis, die je niet zomaar kan kopiëren naar een andere tijd, plaats en context.
Maar toch zou het resultaat hetzelfde moeten zijn: een zingeving die rationeel, Europees en verzoenend is. Of die pudding, gezien de kruitvat-situatie in het Midden-Oosten, binnen afzienbare tijd voor iedereen te verteren zal worden, is een andere zaak.
