Een goede man slaat soms zijn vrouw - Joris Luyendijk

Beluisterd als audiobook op Storytel.

Ooit zag ik een gesprek tussen Joris Luyendijk en Bart De Wever, naar aanleiding van de publicatie van respectievelijk diens boek over de privileges waar we ons niet altijd bewust van zijn (De zeven vinkjes) en diens boek over wat door Yasha Mounk The Identity Trap genoemd wordt, namelijk het moeilijk te definiëren begrip 'woke' (Over Woke).

Als fan van kritiek en nuance en zonder één van die boeken gelezen te hebben vond ik dat beide heren wel wat argumenten hadden die steekhielden om hun betoog kracht bij te zetten.

Uiteraard hadden witte mannen uit goeie milieus het lange tijd voor het zeggen en had dit als gevolg dat de maatschappij er lange tijd door gevormd werd en is er ondanks de onmiskenbare vooruitgang die we als samenleving hebben doorgemaakt nog wel wat werk aan de winkel om een aantal historische erfenissen en ongelijkheden aan te pakken en uit te vlakken. Maar ondanks dat alles is West-Europa over het algemeen op de goede, progressieve weg. Dat ontkennen is absurd.

Evenzeer moet je vaststellen dat er - vooral vanuit de Angelsaksische wereld - een linkse ideologie komt aanwaaien die opvallend veel kenmerken van een religie begint te vertonen, met puurheidstesten, fnuiken van debat, boycotten van vrije meningsuiting en een angstaanjagend pensée unique dat ook binnen eigen rangen een eenheid suggereert die er niet is. Om even provocerend uit de hoek te komen: hoeveel transpersonen die het eerder (of zelfs helemaal) eens zijn met een aantal stellingen van JK Rowling moet je meebrengen naar een discussie om aan te tonen dat ook dit debat bestaat uit grijstinten en geen zwart-witte strijd is tussen goed en kwaad?

Hoeveel voorbeelden zoals dit, dit en dit moet je opsommen om duidelijk te maken dat er wel degelijk een probleem is met de manier waarop dit debat gekaapt lijkt te worden door een relatief kleine groep activisten die vooral sterk zijn in online mobiliseren maar in geen geval een democratisch verkozen orgaan zijn dat als spreekbuis kan fungeren voor een groep mensen die zich op een bepaalde manier identificeert?

Als je jezelf een open denker vindt, zou je op de vraag: 'is er een argument of een bewijs dat je van mening zou kunnen doen veranderen?' Iets anders dan 'Neen!' moeten antwoorden.

Oei, nu ben ik een beetje vergeten waarom ik hier plots op één van mijn stokpaardjes zit. Euhm, ah ja, nu weet het ik het weer: het was die Joris, te gast bij Wim Oosterlinck in zijn podcast Drie Boeken, waar hij dus onder andere naar dit boek verwees, maar ook naar zijn ander werk. Bijzonder mannetje, die een paar forse uitspraken deed, onder andere over gesubsidieerde literatuur (en bij uitbreiding: cultuur).

Maar het moet dus over zijn debuut gaan hier, bijzonder goed voorgelezen trouwens, daar op Storytel. In dit boek heeft Joris (door de Egyptenaren consequent George genoemd), het over zijn jaar in Caïro aan de universiteit, en schetst hij een angstaanjagend beeld van een andere cultuur.

Angstaanjagend? Hoezo dan? Alle culturen zijn toch gelijkwaardig en kan je toch alleen maar beoordelen op basis van de ethische grondslagen van die cultuur zelf?

Wel, als je denkt dat een Egyptische universiteit veel gelijkenissen vertoond met een universiteit in West-Europa of de Angelsaksische wereld, denk dan maar gauw iets anders. Dit is geen vrijhaven voor vrij denken, geen bolwerk van open geesten, maar een mierennest die (kan het anders?) een afspiegeling is van de samenleving: doordesemd door religie en een eercultuur die wij niet kennen (en een eetcultuur die wij niet kennen ook, met bonenbroodjes, veel bonenbroodjes, maar dit terzijde).

De medestudenten, die hij volgens zijn nawoord, in zijn boek een beetje herkneed heeft om één en ander behapbaar te maken voor de lezer, lopen uiteraard uiteen in hun diverse overtuigingen, maar angstaanjagend veel onder hen houden denkbeelden aan die op zijn zachtst gezegd verwerpelijk zijn, en op zijn hardst gezegd nog verwerpelijker: homohaat, antisemitisme en een algemeen de-vrouw-hoort-aan-de-haard-gevoel bijvoorbeeld, maar ook openlijk dwepen met sharia en alle gruwelijke gevolgen die erbij horen en die we van IS en consorten kennen.

Als je hier echo's hoort van de ideeën uit Clash of Civilizations van Huntington dan zou dat vreemd zijn, want ik heb nog nooit één letter van die man gelezen, maar op basis van het Wikipedia-artikel over zijn boek denk ik dat een aantal van zijn stellingen (uit 1993!) bewaarheid zijn geworden, denk maar aan de aanslagen van 9/11, Charlie Hebdo, Bataclan, Zaventem, Brussel, en recent nog eens in Brussel, de door religieus fundamentalisme ingegeven aanslagen op enkele Zweden. Maar het hoeft niet altijd de Islam te zijn die religie een slecht imago geeft, uiteraard heeft het katholicisme gedurende de laatste tweeduizend jaar meer dan zijn duit in het oorlogszuchtige haatzakje gedaan, maar ook de clichématig als peace-loving lachende monniken bekend staande boeddhisten kunnen er wat van.

Terug naar het boek:

Wat voor mij overheerste tijdens het luisteren is het verstikkende van de samenleving, hoewel George zeker ook aantoont dat bij een vergelijking tussen Caïro en pakweg Brussel de balans niet zwart-wit is. Hij voelde zich nooit onveilig bijvoorbeeld. De vraag is of het ook zo zou zijn moest hij een vrouw zijn. Maar wat dat betreft is het in bepaalde wijken van bepaalde steden bij ons niet veel beter, moeten we jammer genoeg vaststellen.

En toen ik het met één of andere knul op café over dit boek had daagde hij mijn wellicht iets te klakkeloze Westerse superioriteitsdenken verder uit door te vragen: 'het hangt er ook maar vanaf hoe je het bekijkt en wat je vergelijkt.' En eerst dacht ik: 'ja, daar zit iets in,' maar dan dacht ik: 'iets, maar bij nader inzien toch niet heel veel, me dunkt'. Er is een reden dat de migratiegolven gaan in de richting dat ze gaan, en dat heeft niet alleen met materiële welstand te maken, anders zouden de Afrikaanse paupers toch wat harder staan bonzen op de deuren van Riad en Dubai, neen?

Het gaat voor mij over democratie, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie, rechtszekerheid, pluralisme, stabiliteit en welvaart. Over toenemend individualisme en eenzaamheid, wellicht belangrijke kenmerken van onze samenleving, kan je nog zeggen dat het wat dat betreft in traditionelere samenlevingen wat beter aan toegaat, maar zet elk van die andere elementen tegen elkaar af en elke keer zeg ik: 'het is niet perfect hier, maar wel veel beter.'

Om nog maar te zwijgen over de positie van de groepen die zich onder de regenboogvlag verzamelen en die maar in bitter weinig landen van de wereld zelfs maar een poging kunnen doen om zichzelf te zijn, en dat zijn niet toevallig de landen die de vruchten van de verlichting plukken.

Des te ironischer zijn dan ook de - een beetje zielig overkomende - pogingen van zijn gespreksgenoten om telkens opnieuw te proberen aantonen dat de islam en Egypte toch wel superieur zijn. 'Alle Westerse uitvindingen stonden al honderden jaren in de Koran.' Is zo één van die bizarre uitspraken. Of: 'Onze cultuur is duizenden jaren oud!' En het zal allemaal wel zijn dat er ooit een grote bloeiperiode is geweest waarin kennis en inzichten er floreerden die zijn gelijke niet kende in de geschiedenis, maar die dagen zijn lang, lang geleden, en schier alle uitvindingen van de voorbije eeuw vonden elders hun vruchtbare bodem.

Ook relatievorming tussen mannen en vrouwen is van een totaal andere orde dan wat bij ons gebruikelijk is. Grappig ook hoe sterk de misvattingen van de Egyptenaren zijn over hoe het er bij ons aan toegaat, alsof het hele westen in één constante promiscue orgie leeft. Opnieuw overviel mij weer dat gevoel van verstikking van de religieuze eercultuur op de individuele wensen en dromen van mensen, iets dat bijvoorbeeld ook heel erg terugkomt in het boek Ik ga leven, van Lale Gül, maar dan in haar geval met een geïmporteerde Turkse cultuur in Nederland.

En dan hebben we het nog niet over de titel gehad natuurlijk, want uiteraard is huishoudelijk geweld iets van alle tijden en alle culturen, en zijn er ook bij ons nog te veel gevallen van partnergeweld, maar de manier waarop ook vrouwen aan de universiteit in Caïro het recht van hun toekomstige man verdedigen om hen af en toe eens goed af te lappen zou bij elke voorvechter van gelijkheidsdenken het bloed moeten doen koken.

Tenslotte nog iets dat me opviel, en waar ik toevallig ook een bloedhekel aan heb: hypocrisie. De mannen waarmee Joris omgaat fulmineren bijna allemaal tegen het zedenloze Westen, met zijn losbandige cultuur als het op seks aankomt, maar tegelijk zijn ze erdoor geobsedeerd, en houden ze zich zelf niet aan hun hoge standaarden door af en toe betaalde seks te hebben, een inconsistentie die ze dan met een idiote mentale gymnastiek oplossen. Van een wraakroepende tweespalt gesproken.

Luyendijk schetst hier op interessante wijze de dominantie van cultuur, religie en geschiedenis, en door het contrast met onze eigen samenleving ook de kracht van het verlichtingsdenken en de schoonheid en waarde van wat wij hier de voorbije eeuwen hebben opgebouwd qua vrijheden en rechten.