Een woord een woord - Frank Westerman

Non-fictie lees ik eigenlijk niet zo vaak, maar wanneer het er dan toch van komt, zoals bij dit boek, denk ik: 'ik zou wat meer non-fictie moeten lezen'.

Westerman is oorlogsjournalist (geweest?), heeft wel wat plaatsen op aarde gezien, en was fysiek dichtbij toen er in de jaren '70 in Nederland treinen en scholen en provinciehuizen gekaapt werden door Molukse terroristen.

Als Vlaming is die hele Molukse kwestie maar weinig bekend. Neen, dat heeft niet alles met Vlaming zijn te maken, al wordt er in het onderwijs volgens mij nagenoeg geen aandacht aan geschonken. Het ware natuurlijk mogelijk geweest dat ik al fors ingelezen was in deze kwestie, maar IK ZEI TOCH AL DAT IK WEINIG NON-FICTIE LEES. Enfin, het heeft te maken met de situatie in de Nederlandse kolonie, de verhuis van een grote groep mensen uit de Molukken, en gebrek aan begrip en verbroken beloftes en segregatie en dies meer, maar dat moet u zelf maar eens gaan opzoeken.

Waar Frank Westerman het in dit boek over heeft is de spanning tussen het woord en het zwaard, in de zin van: hoe reageren machthebbers op terroristen. Hij zoomt uiteraard sterk in op de gijzelingen die in de jaren '70 in Nederland in zwang waren, en schetst gedetailleerde de Dutch Method om middels ervaren psychiaters als onderhandelaars soms wekenlang te onderhandelen om een geweldloze overgave te bewerkstelligen.

Dat contrasteert hij dan met bijvoorbeeld de Russische aanpak, die bij een gijzeling in Beslan leidde tot de dood van honderden kinderen. Maar dan heel uitgesponnen en genuanceerd.

Niet dat er uiteindelijk een soort oplossing naar voor komt, maar de idee wordt wel caleidoscopisch en kundig uitgewerkt.

En dan nu enkele citaten:

IS op bumane wijze aanpakken is zinloos. Is is anders. Met IS is geen dialoog mogelijk. Kenneth Roth, directeur Human Rights Watch, augustus 2014

Uit de mond van een willekeurige westerse politicus zou deze uitspraak niet verbazen. Maar hoe kon de directeur van een mensenrechtenorganisatie zoiets verkondigen? Ik googelde de naam Kenneth Roth in de veronderstelling dat hij een nieuw-komer moest zijn, iemand die het missionstatement van zijn eigen organisatie nog niet had gelezen of domweg niet doorgrondde. Maar Kenneth Roth bleek al twintig jaar aan het hoofd van Human Rights Watch te staan. En hij sprak zich inderdaad uit voor het bombarderen van is. 'Er is geen andere optie.'

De notie dat taal maar een slap kruid is dat niet is opgewassen tegen terreur drong zich van alle kanten op. Kanker genas je niet met kamillethee.

In het nieuwe millennium was dit niet anders. Wie zijn doctrines en dogma's met geweld probeert op te leggen, die vreest nog het meest de tegenstem. Hij stelt in ieder geval alles in het werk om die te smoren:

in 2006 wordt de journaliste Anna Politkovskaja met kogels doorzeefd gevonden in de lift van haar appartement in Moskou bij leven publiceerde ze een stroom kritische verslagen over Poetins oorlog in Tsjetsjenië.

in 2012 schiet een talibanstrijder het schoolmeisje Malala een (bijna fatale) kogel door haar hoofd. Waarom? Omdat ze in een column op de BBC-website opkwam voor het recht op onderwijs voor meisjes.

in 2014 geeft Saudi-Arabië de blogger Raïf Badawi een middeleeuwse afranseling: de eerste vijftig van duizend zweepslagen (plus tien jaar cel) voor het openstellen van een discussieplatform op het internet.

in 2015 wandelt ex-premier en oppositieleider Boris Nemtsov, die op het punt staat een zwartboek over Tsjetsjenië te publiceren, over de Bolsjoi Moskvoretsky-brug bij het Kremlin; een sneeuwschuiver komt langszij en haalt hem in, als het ding voorbij is ligt Nemtsov met vijf kogels in zijn rug dood op de brug.

Kennelijk kon één wanklank, één aanklacht of één spotdicht een barst doen springen in een totalitair bestel. Dictatuur en democratie waren elkaars diapositief; de een achtervolgde de dissident zoals de ander joeg op de terrorist. Misschien, dacht ik, zit het zo: de bom in de democratie is als het woord in de dictatuur.

Ik moet denken aan de Bic-pen die ik op de Dam omhoog heb gehouden: de drang om dit te doen was oprecht, maar ik miste overtuiging. Vanbinnen voelde het als een loos gebaar. Alleen de dood van de daders, later op de middag, heeft het moorden in Parijs doen stoppen: de GIGN-bestormers hebben de terroristen 'uitgeschakeld', zowel de broers bij de drukkerij als hun geestverwant in de joodse supermarkt. Dát hielp.

Wie een dozijn tekenaars vermoordt om een profeet te wreken is niet ontvankelijk voor een uiteenzetting over de scheiding van Kerk en Staat.

Ik bekeek de waaier aan cartoons in de media, allemaal met pennen en potloden die het van dolken en geweren wonnen. Kón ik er maar in geloven. De BBC-site herleidde de zinsnede 'de pen is machtiger dan het zwaard' tot een Engelse toneel-tekst uit 1839. Sindsdien was dit in alle talen van de wereld een gevleugelde uitspraak geworden. In een lezerscommentaar merkte een zekere Marek uit Polen op dat zijn instructeur in militaire dienst hier steevast op liet volgen: 'Maar van dichtbij kun je beter een pistool gebruiken.'