De vooruitgang. De vooruitgang! DE VOORUITGANG. Vreemd woord wanneer je het een paar keer herhaalt. Alsof er iemand voor een uitgang staat. 'Hé daar onverlaat! Wat doe jij voor die uitgang? Ga daar weg, de brandweer kan niet door.'
Maar goed, vooruitgang dus in de andere, klassieke betekenis. Ik ben daar niet vies van. Onderstaande inleiding over Stefan Zweig is bijvoorbeeld geschreven door ChatGPT, en daarna vertaald door DeepL.
Stefan Zweig was een vooraanstaande Oostenrijkse schrijver, toneelschrijver en journalist aan het begin van de 20e eeuw. Hij stond bekend om zijn romans, korte verhalen en biografieën, waarin hij vaak thema's als liefde, ballingschap en de menselijke conditie verkende. Zweig werd in 1881 in Wenen geboren en groeide op in een rijke en beschaafde familie. Hij studeerde geschiedenis en filosofie aan de Universiteit van Wenen en begon zijn schrijverscarrière als journalist, om uiteindelijk een gerespecteerde en invloedrijke figuur in de literaire wereld te worden.
Ondanks zijn succes werd Zweigs leven gekenmerkt door persoonlijke strijd en uitdagingen. Hij werd in 1934 gedwongen Oostenrijk te ontvluchten vanwege de opkomst van de Nazi-partij en bracht de rest van zijn leven in ballingschap door, wonend in verschillende landen waaronder Engeland, de Verenigde Staten en Brazilië. Zweigs schrijven in deze periode weerspiegelde zijn gevoelens van isolatie en verlies, en hij werd bekend om zijn aangrijpende en introspectieve werken.
Ondanks de moeilijkheden waarmee hij werd geconfronteerd, bleef Zweig toegewijd aan zijn vak en bleef hij tot aan zijn dood in 1942 een schat aan literatuur produceren. Tegenwoordig wordt hij herinnerd als een van de belangrijkste schrijvers van de 20e eeuw en zijn werken zijn in talloze talen vertaald en worden nog steeds veel gelezen en bestudeerd. Enkele van zijn bekendste werken zijn de romans "De wereld van gisteren" en "Pas op voor medelijden", evenals de biografieën "Marie Antoinette" en "Erasmus van Rotterdam".
Geen vermelding hier van zijn Schaaknovelle, maar geen hond die weet waar die AI-systemen overal hun mosterd gaan halen. ChatGTP zou naar het schijnt het volledige internet tot ergens in 2021 hebben verteerd. Kan je nagaan. Werkelijk onbevattelijk, maar ook nuttig. Bij Google worden ze al zenuwachtig naar het schijnt.
Terug naar Zweig nu, meer specifiek naar mijn mening over zijn Schaaknovelle:
Het eerste werk dat ik van deze oude Oostenrijker lees is meteen een schot in de roos. Ik geef er nu even geen lor om dat ik hier aan het einde van zijn carrière inpik op het oeuvre van Zweig, deze Schaaknovelle wordt immers hoog ingeschat en is een verfijnd literair (voor)gerecht dat smaakt naar meer.
Zweig weeft heel mooi een verhaal met een flinke diepgang en bezigt daarbij een vrij weelderige stijl, met lange zinnen, die heel juist aanvoelen. Dit ademt - en wellicht schemert hier zijn eigen achtergrond door - eruditie, klasse en een zekere cerebraliteit, niet onlogisch natuurlijk wanneer het over schaken gaat. Een voorbeeld:
Op zijn zeventiende had hij al een dozijn schaakprijzen gewonnen, op zijn achttiende had hij het Hongaarse kampioenschap veroverd, op zijn twintigste tenslotte het wereldkampioenschap. De sterkste kampioenen, die stuk voor stuk in intellectuele begaafdheid, fantasie en stoutmoedigheid onmetelijk hoog boven hem uitstaken, waren evenzeer het slachtoffer van zijn taaie en koude logica als Napoleon van de trage Kutusow en als Hannibal van Cunctator, van wie Livius bericht dat hij ook in zijn jeugd zulke opvallende trage en achterlijke eigenschappen vertoonde.
---
Ik worstelde in het begin even met de suspension of disbelief, wanneer hij de lezer probeert te overtuigen dat het werkelijk mogelijk is dat een dommige boerenkinkel wereldkampioen schaken wordt, en later in het verhaal, wanneer- hij het andere hoofdpersonage introduceert, kwam er een nogal pijnlijke vergelijking van het leven in isolement in een hotelkamer met een bestaan op leven en dood in een vernietigingskamp. Eén en ander kan er misschien mee te maken hebben dat dit boek midden in de tweede wereldoorlog werd uitgebracht, rond 1942-1943. In welke mate de ware toedracht hem toen bekend was heb ik niet opgezocht, maar in moreel opzicht wringt die vergelijking wel.
Alles in acht genomen toch een stevige aanrader, ik heb een sterk vermoeden, meer zelfs, ik kan het u hier plechtig beloven, dat de heer Zweig hier nog zal passeren.
Kom, hier nog een voorbeeldje:
Hij heette McConnor en was een Schots mijnbouwingenieur die, zoals ik hoorde, een groot vermogen had vergaard bij olieboringen in Californië; hij was robuust van uiterlijk met een geprononceerde, haast vierkante onderkaak, sterke tanden en een dieprode gelaatskleur, die waarschijnlijk, gedeeltelijk in elk geval, te danken was aan rijkelijk whiskygebruik. Zijn opvallend brede, bijna atletisch ontwikkelde schouders kwamen jammer genoeg ook bij het spelen als karaktertrek tot uiting, want deze mister McConnor was een van die van zichzelf bezeten succesmensen die ook bij het onbelangrijkste spelletje een nederlaag al ondergaan als een aantasting van hun gevoel van eigenwaarde. Gewend als hij was in het leven zonder scrupules voor zichzelf op te komen en verwend door de tastbare resultaten daarvan, was deze massieve selfmade man zo onwankelbaar overtuigd van zijn eigen superioriteit, dat elke tegenstand hem prikkelde als onfatsoenlijke muiterij en bijna als een belediging.
コメント