Anders. Het is altijd anders wanneer je een klassieker leest. Anders dan je verwachtte. Ook hier. Die verwachtingen waren meer een lappendeken van weetjes omtrent het boek: Harper Lee, haar (min of meer) enige boek, Atticus Finch en iets over een explosief proces met een zwarte beschuldigde en wit (vermeend) slachtoffer.
Het boek dan. Als ik Goodreads mag geloven heb ik het eerst ter hand genomen in april 2022. Nooit een goed teken als het lezen van een boek bijna even lang duurt als een zwangerschap. Dus ik kan niet met een uitgestreken gezicht beweren dat dit een weergaloze page-turner is die je als lezer binnentrekt. Dit ook deels omdat ik het in het Engels heb gelezen en hoewel ik die taal redelijk beheers, toch blijft het een drempel. Desalniettemin geen excuus om dit niet in de originele taal te lezen.
Toch is dit een zeer goed boek dat knispert en knappert en knettert van het leven en verschillende registers zeer kundig bespeelt:
Ongeëvenaarde en onvergetelijke personages die getuigen van de empathie, opmerkzaamheid en talent van Harper Lee.
Verhaaltechnisch puike opbouw in klassieke zin in drie bedrijven.
Een kloppend hart van universele menselijkheid, voornamelijk verpersoonlijkt door Atticus Finch, maar ook door zijn dochter Scout en een aantal andere personages.
Enkele opvallende passages:
'Do you defend niggers, Atticus?' I asked him that evening. 'Of course I do. Don't say nigger, Scout. That's common.'
Anno 2022 doet het n-woord mij en wellicht vele anderen (veel of minstens een beetje) huiveren en ineenkrimpen. Ik had ook n****** kunnen typen, of [n-woord], maar dat staat er niet bij Harper Lee. Het is ook onmogelijk om een verhaal als To Kill a Mockingbird te schrijven en dat woord niet te gebruiken. Het boek is bovendien gepubliceerd in 1960 en speelt zich af in de jaren 1930. Het taalgebruik was toen gewoon zo. Voor een intellectuele onderbouwing van het niet censureren van het n-woord in quotes of (uiteraard) niet-racistische academische context, is het essay How the N-Word Became Unsayable van John McWhorter een must-read.
Nog een passage die schetst hoe Finch in het leven staat: nadat een bende woeste witte mannen hem bijna een pak slaag hebben gegeven vraagt zijn dochter:
'I thought Mr Cunningham was a friend of ours. You told me a long time ago he was.'
'He still is.'
'But last night he wanted to hurt you.' Atticus placed his fork beside his knife and pushed his plate aside. 'Mr Cunningham's basically a good man,' he said, 'he just has his blind spots along with the rest of us.'
Jem spoke. 'Don't call that a blind spot. He'da killed you last night when he first went there.'
'He might have hurt me a little,' Atticus conceded, 'but son, you'll understand folks a little better when you're older. A mob's always made up of people, no matter what. Mr Cunningham was part of a mob last night, but he was still a man. Every mob in every little Southern town is always made- up of people you know - doesn't say much for them, does it?'
Na het proces, waarin Tom Robinson zonder bewijs schuldig werd bevonden, is ook het rechtvaardigheidsbesef van zoon Jem duidelijk:
'Doesn't make it right,' said Jem stolidly. He beat his fist softly on his knee. 'You can't just convict a man on evidence like that - you can't.'
'You couldn't, but they could and did. The older you grow the more of it you'll see. The one place where a man ought to get a square deal is in a courtroom, be he any colour of the rainbow, but people have a way of carrying their resentments right into a jury box. As you grow older, you'll see white men cheat black men every day of your life, but let me tell you something and don't you forget it - whenever a white man does that to a black man, no matter who he is, how rich he is, or how fine a family he comes from, that white man is trash.'
In deze passage een beetje een dubbelzinnige aanpak van Lee, uiteraard zelf een vrouw, die hier Scout neerzet als een vanzelfsprekende feministe, terwijl de raciaal inclusieve moraliteit van Atticus dan toch blijkbaar niet tot bij de vrouwenrechten geraakt. Scout snapt niet waarom vrouwen niet in een jury kunnen zetelen:
'You mean women in Alabama can't - ?' I was indignant. 'I do. I guess it's to protect our frail ladies from sordid cases like Tom's. Besides,' Atticus grinned, 'I doubt if we'd ever get a complete case tried - the ladies'd be interrupting to ask questions.'
Conclusie: nog steeds uiterst leesbare en relevante roman.
Comentarios